Stam: Coelenterata (holtedieren)
Klasse: Scyphozoa (kwallen)
| Kenmerken | Holtedier, met de vorm van een paraplu met 4 of 8 tentakels (vangdraden) aan de rand, of soms veel tentakels die een krans daarom heen vormen. Daar weer omheen liggen de zintuigcellen. Hiermee kunnen ze proeven, licht opvangen en ze kunnen er hun evenwicht mee bewaren. Het lichaam bestaat uit twee huidlagen (endotherm en ectoderm), daartussen zit nog een extra steunlaag. |
| Biotoop | Zee. |
| Verspreidingsgebied | Alle wereldzeeën. |
| Maten | Van enkele cm tot 15 m, afhankelijk van de soort. |
| Voortplanting | Het sperma wordt in zee geloosd en bereikt zo de vrouwtjes. Groeistadia zijn: ei – larve – poliep – kwal |
| Leefgewoonte | Vangen al zwemmend voedsel. |
| Voedsel | Plankton, vis, garnalen. |
Steken kwallen?
De tentakels bevatten ontelbare netelkapsels waaruit harpoentjes schieten. Hiermee kan de kwal plankton en vis vangen. Zodra een prooi met deze tentakels in aanraking komt wordt hij meestal direct gedood en door de tentakels naar de mond getransporteerd. De mond zit aan de onderkant met in de vier hoeken de mondlappen. Aan de onderkant van het lichaam hangt een maagsteel naar beneden. Deze gaat over in vier franjeachtige uitlopers die men mondarmen noemt. Ook zij zijn bedekt met talloze netelkapsels. Binnen in de holle ruimte van het lichaam bevindt zich een maag. Van daaruit leiden verschillende kanaaltjes naar een ringkanaal. Via deze kanaaltjes wordt het voedsel over het hele lichaam verdeeld.
Slechts enkele soorten hebben netelcellen, die door de menselijke huid heen kunnen dringen. Kwallengif bevat eiwitten. De werking van het gif kan daarom verminderd worden door hete natte zwachtels en/of zwachtels met azijn op de kwallensteek te drukken. Nooit met zout water afspoelen, want dat activeert nog meer netelcellen! Oorkwallen, kompaskwallen en zeepaddestoelen zijn onschuldige dieren. De gekleurde soorten zijn wel te mijden. De haarkwal bijvoorbeeld is een brandkwal met een blauwe kleur en een groot aantal netelcellen. Kom je in aanraking met de haarkwal, dan is het net alsof je in de brandnetels terechtkomt. Maar deze kwallen komen zelden voor tijdens het hoogseizoen.
De oorkwal
Straalaandrijving
Kwallen zijn holtedieren die het belangrijkste deel van hun leven doorbrengen als vrijzwevend lichaam. Kwallen bewegen zich voort door hun paraplu-achtige scherm samen te trekken. Wanneer de kwal zich wil voortbewegen trekken de randen zich samen. Hierdoor wordt het water uit de holte geperst. De kwal beweegt zich dus door straalaandrijving voort. Omdat ze niet tegen de zeestroming in kunnen zwemmen worden ze tot het dierlijk plankton gerekend. Ze bestaan voor 98 procent uit water.
De blauwe, rode, gele of bruine haarkwal (Cyanea lamarcki)
Dit is een algemeen voorkomende soort. Dit is de enigste kwal die zo sterk netelig is dat de kwal ook zwemmers en duikers last kunnen bezorgen. De kwal is schotelvormig heeft een doorsnee van 20 cm. Hij heeft 32 lobben aan de rand van de klok met vele tentakels. Deze tentakels bevatten sterk netelige cellen en kunnen wel een meter lang worden. Zodra een prooi met deze tentakels in aanraking komt wordt hij meestal direct gedood en door de tentakels naar de mond getransporteerd. De blauwe haarkwal heeft 4 mondtentakels. De kleur van de blauwe haarkwal is paarsblauw. Zeeanjelieren eten graag blauwe haarkwallen. De zeeanjelieren hebben geen last van de netelcellen. Ongelukkig genoeg komen blauwe haarkwallen vooral met oostenwind voor de kust. Dan is het meestal ook juist goed strandweer.
Van ei tot kwal
Kwallen kunnen een deel van hun leven tweeslachtig zijn. Mannelijke en vrouwelijke exemplaren stoten gelijktijdig hun voortplantingscellen uit. Uit de bevruchte eicel groeit geen kwal, maar een larve die zich op een vaste ondergrond vasthecht en uitgroeit tot een poliep-achtig dier. In het voorjaar of de zomer snoeren deze poliepen kleine kwalletjes af, die snel uitgroeien.
Kompaskwal (Chrysaora hysoscella)
De kompaskwal is een middelgrote kwal, tot 30 cm doorsnee, met een vrij platte schijf. De lichaamsschijf is glazig doorschijnend met een bruine rand en (vaak) een V-vormige tekening. De tekening op de schijf doet denken aan een windroos (van een kompas). Ze hebben 24 vrij lange rand-tentakels die ‘prikken’. Rond de mondopening staan 4 lange vangarmen . De kompaskwal komt algemeen voor in de Noordzee en spoelt soms (vooral in de nazomer) massaal aan op het strand. De kwal leeft van plankton. Een kompaskwal begint zijn leven als mannetje, wordt dan tweeslachtig (mannetje en vrouwtje tegelijk) en eindigt als vrouwtje. De kompaskwal kan dus in een bepaalde periode zichzelf bevruchten.
De zeepaddenstoel (Rhizostoma octopus)
Dit is een bolle kwal, die tot 50 cm in doorsnede kan uitgroeien. Ze zijn meestal lichtblauw. De kwal in zwemhouding lijkt op een paddestoel. Onder de koepel is er een steel. Kenmerkend zijn de acht lobben (mondarmen), die vanaf de mondopening naar beneden hangen. Randtentakels ontbreken. Zeepaddenstoelen prikken niet. Ze komen zeer algemeen voor in de Noordzee, en spoelen, vooral in het najaar, vaak massaal aan op het strand. Zeepaddenstoelen leven van plankton.
Zeedruif (Pleurobrachia pileus).
Dit kwalletje is net een doorzichtig druifje en tot 3 cm groot. Ze spoelen het hele jaar door aan maar vooral in het voorjaar en in de zomer zijn ze gemakkelijk te vinden. Het zeedruifje heeft een achttal rijen zwemplaatjes waarmee ze zich voortbewegen. Deze zwemplaatjes bestaan uit met elkaar verbonden trilhaartjes. Op de foto zie je vier van die rijen. Twee gepluimde vangarmpjes zonder netelcellen kunnen uitgestoken worden (tot 14 cm) om plankton te vangen.
